جزئیات کامل طرح اقامت دائم و تابعیت بر پایه شایستگی در بریتانیا ۲۰۲۵
در ماه مه سال ۲۰۲۵، دولت بریتانیا از طرح‌هایی برای بازنگری در شرایط احراز صلاحیت جهت دریافت اقامت دائم و تابعیت در برخی از روش‌های مهاجرتی رونمایی کرد. یکی از مهم‌ترین تغییراتی که بیشترین توجه متقاضیان را به خود جلب کرده است، پیشنهاد جایگزینی دوره استاندارد پنج‌ساله با یک دوره ده‌ساله برای دریافت اقامت دائم بر پایه معیارهای کسب‌شده است. در این مقاله، به آنچه تاکنون درباره این تغییرات و سایر پرسش‌های مرتبط در دست است، پرداخته می‌شود.
دولت بریتانیا در تاریخ ۱۲ مه ۲۰۲۵ با انتشار یک وایت پیپر، طرح کلی خود برای اصلاح نظام مهاجرتی کشور را معرفی کرد. در این طرح، تمرکز بر پیشنهادهایی درباره «اقامت دائم بر پایه شایستگی» و «تابعیت بر پایه شایستگی» قرار دارد.
اقامت دائم بر پایه شایستگی: چه چیزی پیشنهاد شده است؟
بر اساس قوانین فعلی، بیشتر متقاضیان پس از پنج سال اقامت قانونی و پیوسته در مسیرهای مهاجرتی مشخص، واجد شرایط دریافت اقامت دائم (Indefinite Leave to Remain - ILR) می‌شوند. با این حال، دولت پیشنهاد کرده است که این دوره پیش‌فرض در مسیرهای کاری و برخی مسیرهای دیگر به ده سال افزایش یابد.
هدف از این تغییر، آن است که اقامت دائم صرفاً به‌عنوان نتیجه حضور ممتد در بریتانیا تلقی نشود، بلکه به‌منزله بازتابی از مشارکت مستمر و ادغام موفق در جامعه تلقی گردد. در همین راستا، برخی افراد ممکن است بتوانند پیش از اتمام دوره ده ساله، در صورتی که معیارهای مشخصی را برآورده کنند، واجد شرایط اقامت دائم شوند. این معیارها مبتنی بر سیستم امتیازدهی بوده و ناظر بر میزان مشارکت فرد در اقتصاد و اجتماع بریتانیاست.
با این حال، هنوز جزئیاتی درباره این نظام امتیازدهی یا حداقل مدت زمان لازم برای واجد شرایط شدن ارائه نشده است. ممکن است این مدت، پنج سال یا بیشتر باشد. قرار است این موارد در ادامه و پس از انجام یک فرآیند مشورتی که برای اواخر سال ۲۰۲۵ وعده داده شده، مشخص شوند.
نگاهی به گذشته و چالش‌های پیش‌رو
تجربه‌های پیشین نشان می‌دهد که تعیین و اجرای چنین نظامی احتمالاً با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد شد. در سال ۲۰۰۹، دولت کارگری به رهبری گوردون براون، مدلی مشابه را برای تابعیت مبتنی بر امتیاز تصویب کرده بود، اما این طرح در نوامبر ۲۰۱۰ از سوی دولت ائتلافی بعدی کنار گذاشته شد؛ زیرا آن را بیش از حد پیچیده، بوروکراتیک و در نهایت ناکارآمد ارزیابی کردند.
پیشنهاد جدید به‌نظر می‌رسد نسخه اصلاح‌شده‌ای از همان سیاست قبلی باشد، با این تفاوت که معیارهای امتیازی اکنون در مرحله اقامت دائم اعمال می‌شوند، نه تابعیت. این تغییر می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر وضعیت مالی و اجتماعی متقاضیان و نیز مسئولیت‌های حامیان مهاجرت داشته باشد.
اهداف دولت و پیامدهای احتمالی
دولت ممکن است از طریق افزایش طول مدت لازم برای اقامت دائم، درآمد بیشتری از محل هزینه‌های مهاجرتی کسب کند و هم‌زمان، با به تأخیر انداختن دسترسی مهاجران به خدمات عمومی، در هزینه‌های رفاهی صرفه‌جویی نماید. همچنین، هدف دیگر این است که با طولانی‌تر کردن روند اقامت دائم، از تمایل برخی افراد برای ورود یا ماندن در بریتانیا بکاهد.
بر اساس برآوردهای ارائه‌شده در ضمیمه فنی وایت پیپر، این اقدام می‌تواند سالانه بین ۱۲٬۰۰۰ تا ۲۴٬۰۰۰ نفر از جمعیت مهاجران بالقوه را کاهش دهد.
چالش‌های اجرایی و ابهام‌های سیاست اقامت دائم بر اساس شایستگی
در حالی‌که دولت بریتانیا از طرح اقامت دائم بر پایه شایستگی به‌عنوان ابزاری برای تقویت مشارکت و ادغام اجتماعی مهاجران یاد می‌کند، رصدخانه مهاجرت (Migration Observatory) هشدار داده که این سیاست ممکن است نتایجی معکوس به همراه داشته باشد. به باور این نهاد پژوهشی، افرادی که به اقامت دائم دست یافته‌اند، به‌ویژه در مقایسه با مهاجرانی که وضعیت اقامتی آن‌ها به کارفرما وابسته است، از قدرت بیشتری برای مذاکره در خصوص دستمزد و شرایط کاری برخوردارند. همچنین، دسترسی به اقامت دائم معمولاً با افزایش سرمایه‌گذاری فرد در فرایند ادغام — از جمله تسلط زبانی بیشتر و گسترش روابط اجتماعی — همراه است.
افزون بر این، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که دستیابی به تابعیت نه‌تنها به بهبود وضعیت اقتصادی مهاجران کمک می‌کند، بلکه انسجام اجتماعی آن‌ها را نیز تقویت می‌کند. بنابراین، به‌تعویق انداختن دسترسی به اقامت دائم و تابعیت ممکن است مانعی در برابر این دستاوردها ایجاد کند.
در کنار پیامدهای اجتماعی، این سیاست با پرسش‌های اجرایی مهمی نیز مواجه است. یکی از ابهامات کلیدی این است که آیا اعضای خانواده متقاضی اصلی (وابستگان)، در صورتی که وی موفق به کسب امتیاز لازم برای اقامت دائم شود، به‌طور خودکار واجد شرایط خواهند بود یا باید به‌صورت مستقل معیارهای امتیازدهی را احراز کنند. این موضوع برای خانواده‌ها به‌ویژه در مورد کودکان اهمیت بالایی دارد؛ چراکه طبق مقررات فعلی، فرزندان معمولاً تنها زمانی می‌توانند اقامت دائم دریافت کنند که هر دو والدین‌شان یا تابعیت بریتانیا داشته باشند، یا از وضعیت اقامت دائم برخوردار شده باشند — یا هم‌زمان با فرزند برای این وضعیت اقدام کنند.
از دیگر پرسش‌های مطرح‌شده، وضعیت مسیرهای تسریع‌شده برای اقامت دائم است؛ مسیرهایی مانند «استعداد جهانی» یا «مؤسس نوآور» که در حال حاضر پس از سه سال امکان دریافت اقامت دائم را فراهم می‌کنند. هنوز مشخص نیست که این مسیرها در صورت اجرای نظام امتیازمحور چه تغییراتی خواهند داشت، یا اساساً مشمول آن خواهند شد یا خیر.
در عین حال، دولت تأکید کرده است که دوره پنج‌ساله فعلی برای دریافت اقامت دائم در مورد وابستگان غیر بریتانیایی شهروندان بریتانیا بدون تغییر باقی خواهد ماند، مشروط بر استمرار رعایت شرایط لازم در مسیر مهاجرتی به‌عنوان شریک زندگی. همچنین، تدابیر حمایتی فعلی برای افراد آسیب‌پذیر، از جمله قربانیان خشونت خانگی، حفظ خواهد شد.
با این حال، وایت پیپر درباره وضعیت وابستگان غیر بریتانیاییِ افراد دارای اقامت دائم و دیگر حامیان خانواده که از طریق مسیرهای خانوادگی اقدام می‌کنند، سکوت کرده است. مشخص نیست که آیا این گروه همچنان در مسیر پنج‌ساله برای اقامت دائم باقی خواهند ماند یا تغییراتی در وضعیت آن‌ها اعمال خواهد شد.
آیا برای اقامت دائم بر اساس شایستگی، تمهیدات انتقالی در نظر گرفته خواهد شد؟
یکی از مهم‌ترین پرسش‌های بی‌پاسخ در وایت پیپر، چگونگی برخورد با وضعیت افرادی است که پیش از اعلام این سیاست وارد مسیر اقامت دائم پنج‌ساله شده‌اند. در متن رسمی، هیچ اشاره‌ای به وجود یا عدم وجود تمهیدات انتقالی برای این دسته از متقاضیان نشده است.
با این حال، یک گزارش تحلیلی از کتابخانه مجلس هشدار داده که افراد حاضر در بریتانیا ممکن است مشمول افزایش دوره لازم برای اقامت دائم از پنج به ده سال شوند. تعیین تکلیف این موضوع به نتایج مشاوره‌ای بستگی دارد که دولت وعده داده در ادامه سال ۲۰۲۵ برگزار خواهد شد. از آنجا که تصمیم‌گیری در این زمینه می‌تواند بر سرنوشت ده‌ها هزار متقاضی اثر مستقیم بگذارد، چگونگی طراحی این تمهیدات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
پیشنهاد تابعیت بر اساس شایستگی چیست؟
پیشنهاد دولت درباره تابعیت بر پایه شایستگی، بسیار کلی و فاقد جزئیات دقیق است. آنچه به‌طور کلی بیان شده، این است که سیاست جدید تابعیت در هماهنگی با نظام امتیازدهی اقامت دائم تدوین خواهد شد. بر اساس این طرح، دوره انتظار برای واجد شرایط شدن جهت دریافت تابعیت افزایش می‌یابد و افراد با سطح بالاتر مشارکت اقتصادی و اجتماعی، از طریق کسب امتیاز، می‌توانند زودتر به تابعیت دست یابند.
از دیگر تغییرات مورد اشاره، بازنگری در آزمون «زندگی در بریتانیا» (Life in the UK Test) است؛ آزمونی که شرط لازم برای دریافت تابعیت محسوب می‌شود. همچنین امکان کاهش هزینه درخواست تابعیت برای جوانانی که از دوران کودکی در بریتانیا زندگی کرده‌اند، در دست بررسی قرار دارد.
نحوه نگارش بخش مربوط به تابعیت بر اساس شایستگی به‌اندازه‌ای مبهم است که این امکان را نیز در بر می‌گیرد که فردی که تحت مقررات فعلی واجد شرایط اقامت دائم می‌شود، در مرحله درخواست تابعیت ملزم به عبور از نظام امتیازدهی باشد. تحقق یا عدم تحقق این سناریو وابسته به نحوه اعمال تمهیدات انتقالی خواهد بود.
در حال حاضر، برگزاری مشاوره‌ای مجزا در خصوص تابعیت اعلام نشده، اما انتظار می‌رود این موضوع در چارچوب مشاوره وعده‌داده‌شده برای اقامت دائم بر اساس شایستگی نیز مورد توجه قرار گیرد.
این تغییرات از چه زمانی اجرا می‌شوند؟
دولت هنوز تاریخی مشخص برای اجرای سیاست‌های جدید اعلام نکرده است. وایت پیپر اشاره دارد که روند مشاوره در خصوص تغییرات پیشنهادی «در ادامه سال جاری» آغاز خواهد شد. در بیانیه‌ای مطبوعاتی نیز آمده است که پارلمان بریتانیا قصد دارد «تا پایان سال جاری» جزئیات بیشتری درباره سیاست اقامت دائم بر اساس شایستگی منتشر کند.
از منظر حقوقی، تغییرات در معیارهای اقامت دائم می‌توانند به‌سرعت و با اصلاح مقررات مهاجرت (Immigration Rules) اجرایی شوند؛ فرآیندی که در برخی موارد تنها به ۲۱ روز زمان برای اطلاع‌رسانی نیاز دارد. البته، در عمل اجرای این تغییرات مستلزم فراهم‌سازی زیرساخت‌های فنی و اجرایی است؛ از جمله طراحی نظام امتیازدهی، آموزش کارکنان وزارت کشور، به‌روزرسانی فرم‌های دیجیتال، و تهیه محتوای اطلاع‌رسانی عمومی.
در مقابل، اصلاح شرایط مربوط به تابعیت ممکن است مستلزم تغییر در قانون اصلی باشد. چنین تغییری فرآیندی طولانی‌تر دارد و نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر در سطح پارلمان است. بنابراین، احتمالاً جدول زمانی اجرای تغییرات مربوط به تابعیت دیرتر از اصلاحات مربوط به اقامت دائم خواهد بود.
چالش‌های حقوقی بالقوه: آیا مسیر جدید با موانع قانونی روبه‌رو خواهد شد؟
در حال حاضر، هنوز زود است که بتوان به‌طور قطعی درباره احتمال بروز چالش‌های حقوقی نسبت به پیشنهادهای مطرح‌شده در وایت پیپر اظهارنظر کرد. با این حال، در صورت اجرای سیاست اقامت دائم بر اساس شایستگی بدون در نظر گرفتن تمهیدات انتقالی منصفانه برای افرادی که در مسیر فعلی پنج‌ساله قرار دارند، زمینه برای اعتراضات قانونی فراهم خواهد شد.
در چنین شرایطی، احتمال طرح شکایاتی بر مبنای اصل انصاف رویه‌ای و حمایت از حقوق مکتسبه افراد افزایش می‌یابد. وزارت کشور امیدوار است که از طریق برگزاری مشاوره عمومی و نگارش دقیق سیاست‌ها، از دامنه و احتمال موفقیت چنین دعاوی بکاهد. با این حال، تجربه‌های پیشین نشان می‌دهد که هرگونه کاستی در اطلاع‌رسانی، شفافیت یا رویکرد انتقالی، می‌تواند دولت را در معرض چالش‌های حقوقی جدی قرار دهد.
اقدامات پیشنهادی برای متقاضیان: چگونه خود را آماده کنیم؟
با توجه به فضای نامطمئن پیرامون اصلاحات پیشنهادی، توصیه می‌شود متقاضیان مهاجرت در اسرع وقت وضعیت خود را بازبینی کرده و در صورت نیاز از مشاوره تخصصی بهره‌مند شوند. در ادامه، مجموعه‌ای از اقدامات عمومی پیشنهاد می‌شود که می‌تواند به متقاضیان در برنامه‌ریزی مهاجرتی کمک کند:
۱. بازبینی وضعیت مهاجرتی فعلی
اگر هم‌اکنون در بریتانیا حضور دارید یا در آینده نزدیک قصد دارید برای اقامت دائم یا تابعیت اقدام کنید، وضعیت حقوقی خود را بررسی کرده و در صورت لزوم برای اقدام زودهنگام برنامه‌ریزی کنید.
۲. ارزیابی صلاحیت برای اقامت دائم طبق مقررات فعلی
اگر در مسیر پنج‌ساله اقامت قرار دارید و واجد شرایط درخواست هستید، توصیه می‌شود پیش از اجرای تغییرات، برای دریافت اقامت دائم اقدام کنید. در برخی موارد، افراد ممکن است زودتر از آنچه تصور می‌کنند واجد شرایط باشند. از جمله:
- بسیاری از کارگران ماهر (Skilled Workers) و خانواده‌هایشان به‌دلیل اختلالات ناشی از همه‌گیری کرونا، بلافاصله پس از صدور مجوز ورود به بریتانیا سفر نکردند. اگر بتوانید نشان دهید که این تأخیر ناشی از شرایط اضطراری یا دلسوزانه (compelling and compassionate circumstances) بوده، ممکن است این مدت همچنان به‌عنوان بخشی از دوره صلاحیت شما محاسبه شود.
- اگر در دوره همه‌گیری کرونا (بین ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱) در بریتانیا حضور داشتید و در حال انتظار برای بررسی درخواست تغییر مسیر به کارگر ماهر بوده‌اید، این مدت نیز به دوره صلاحیت شما افزوده خواهد شد.
- اگر اکنون به‌عنوان کارگر ماهر در بریتانیا اقامت دارید و قصد دارید به مسیر «استعداد جهانی» تغییر وضعیت دهید (در زمینه‌هایی چون دانشگاهی/پژوهشی، هنر و فرهنگ یا فناوری دیجیتال)، دوره اقامت شما به‌عنوان کارگر ماهر در محاسبه دوره سه‌ساله مسیر استعداد جهانی لحاظ خواهد شد. (البته توجه داشته باشید که برای «رهبران بالقوه»، این دوره فعلاً پنج سال است.)
۳. آمادگی برای تغییر در مسیر تابعیت
حتی در صورت داشتن شرایط اقامت دائم تحت مقررات فعلی، امکان دارد در مرحله تابعیت با الزامات جدید از جمله امتیازدهی مواجه شوید.
۴. در نظر گرفتن سناریوهای جایگزین
با توجه به احتمال تغییر یا تأخیر در روند دریافت اقامت یا تابعیت، توصیه می‌شود افراد برای سناریوهای مختلف آمادگی داشته باشند و طرح جایگزین (Plan B) تدوین کنند.
۵. بررسی امکان تغییر مسیر پیش از اصلاحات
در صورتی که هنوز در مسیری منتهی به اقامت دائم قرار ندارید، ممکن است اقدام به تغییر وضعیت پیش از اجرای سیاست‌های جدید به شما کمک کند تا از مزایای احتمالی تمهیدات انتقالی برخوردار شوید.
۶. توجه به وضعیت وابستگان
تغییرات در مسیر اصلی می‌تواند بر وضعیت همسر، فرزندان و سایر افراد وابسته تأثیر مستقیم داشته باشد. توصیه می‌شود برنامه‌ریزی مهاجرتی خانواده به‌صورت یکپارچه انجام شود.
آمادگی کسب‌وکارها برای اصلاحات مهاجرتی
در پی اعلام طرح‌های پیشنهادی دولت بریتانیا برای تغییر در سیاست‌های اقامت دائم و تابعیت، به‌ویژه با محوریت «اقامت بر اساس شایستگی»، کسب‌وکارهایی که از نیروی کار بین‌المللی بهره می‌برند باید برای پیامدهای احتمالی این اصلاحات آماده باشند. این تغییرات می‌توانند بر جذب، حفظ و برنامه‌ریزی منابع انسانی در سطح گسترده تأثیر بگذارند. پیشنهادهای زیر می‌توانند به سازمان‌ها کمک کنند تا پیش‌دستانه و هدفمند عمل کنند:
۱. آموزش و آگاهی‌رسانی داخلی
اطمینان حاصل کنید که تیم‌های منابع انسانی، امور حقوقی و مدیریتی از تغییرات پیشنهادی مطلع هستند و آمادگی پاسخ‌گویی به نگرانی‌های کارکنان را دارند. ایجاد دستورالعمل داخلی برای برخورد با پرسش‌های مهاجرتی و شرایط خاص کارکنان، اقدام پیشگیرانه مهمی خواهد بود.
۲. برقراری ارتباط مؤثر با کارکنان تحت‌تأثیر
با کارکنانی که ممکن است در معرض تأثیر این اصلاحات قرار گیرند، ارتباطی شفاف و حمایتی برقرار کنید. ارائه اطلاعات به‌روز، ایجاد فضا برای طرح نگرانی‌ها و ارائه اطمینان خاطر به کارکنان و خانواده‌هایشان می‌تواند از اضطراب و بی‌ثباتی روانی بکاهد.
۳. مشارکت در فرآیندهای مشورتی دولت
فرآیندهای مشاوره‌ای دولت را به‌دقت پیگیری کنید و در صورت امکان، به‌عنوان یک ذی‌نفع سازمانی در آن‌ها شرکت کنید. این مشارکت فرصتی است تا نگرانی‌ها و نیازهای کسب‌وکار و کارکنان بین‌المللی شما مستقیماً در سیاست‌گذاری مورد توجه قرار گیرد.
۴. ارزیابی تأثیر بر ترکیب نیروی انسانی
تأثیر بالقوه این اصلاحات را بر نیروی کار کنونی و آتی خود ارزیابی کنید، به‌ویژه در مورد کارکنانی که در مسیر اقامت دائم هستند. بررسی سناریوهای مختلف (از جمله افزایش نرخ خروج، عدم تمدید قراردادها یا نیاز به جایگزینی زودهنگام) به برنامه‌ریزی استراتژیک کمک می‌کند.
۵. بازنگری در راهبردهای جذب و نگهداشت
پس از مشخص‌شدن جزئیات نهایی، استراتژی‌های جذب و نگهداشت نیروی کار را بازبینی کنید. در نظر بگیرید که برخی کارکنان ممکن است به‌دلیل افزایش مدت مسیر اقامت دائم یا عدم قطعیت در وضعیت مهاجرتی، دچار تردید یا تغییر مسیر شوند.
۶. آمادگی برای جابه‌جایی نیروی کار
طولانی‌تر شدن مسیرهای اقامت ممکن است به خروج زودهنگام برخی کارکنان منجر شود. آماده‌سازی برای افزایش جابه‌جایی، به‌ویژه از طریق برنامه‌ریزی جانشینی و حفظ دانش سازمانی، ضروری است.
۷. انطباق با تغییرات در روند درخواست ویزا
تغییرات در سیاست‌های مهاجرتی ممکن است الگوی تقاضا برای ویزاها را تغییر دهد. سازمان‌ها باید انعطاف‌پذیری لازم در برنامه‌ریزی جذب و توسعه نیروی انسانی را داشته باشند تا بتوانند به‌سرعت با تحولات پیش‌رو هماهنگ شوند.